Τι είναι;
Ο κολπικός πτερυγισμός είναι μία υπερκοιλιακή ταχυκαρδία η οποία παράγει ένα κολπικό ρυθμό που συνήθως είναι πολύ πιο γρήγορος από τον ρυθμό που συστέλλονται οι κοιλίες. Οι κόλποι συστέλλονται με μία συχνότητα 240 έως 400 σφύξεις το λεπτό. Ο κολποκοιλιακός κόμβος λειτουργεί θα λέγαμε σαν επόπτης εισόδου των ερεθισμάτων στις κοιλιές εμποδίζοντας την κάθοδό όλων των κολπικών ερεθισμάτων, δηλαδή την 1 προς 1 αγωγή, κάτι που θα έκανε την καρδιά να χτυπά με μια ανεξέλεγκτα μεγάλη συχνότητα. Συνήθως, ο κολποκοιλιακός κόμβος επιτρέπει τη διέλευση των μισών κολπικών ερεθισμάτων (2 προς 1 αγωγή) η του 1/4 των ερεθισμάτων (4 προς 1 αγωγή). Έτσι, εάν η κολπική συχνότητα είναι για παράδειγμα 260 σφίξεις το λεπτό, η κοιλιακή συχνότητα θα είναι 130 και 65 σφύξεις το λεπτό, αντιστοίχως. Ο μεγαλύτερος έλεγχος στην κάθοδο των ερεθισμάτων επιτυγχάνεται συνήθως με τη βοήθεια φαρμακευτικών παραγόντων, όμως πολλές φορές, υπάρχει δυσκολία ομαλοποίησης της καρδιακής συχνότητας, καθώς έχουμε αυξομειώσεις, με άλλες φορές ταχεία και άλλες φορές εξαιρετικά βραδεία καρδιακή συχνότητα.
Μηχανισμός
Ο τυπικός κολπικός πτερυγισμός παράγεται από ένα κύκλωμα ταχύτατης περιστροφής του ηλεκτρικού ερεθίσματος (κύκλωμα επανεισόδου) που βρίσκεται στον δεξιό κόλπο της καρδιάς. Συχνά, ο τυπικός κολπικός πτερυγισμός αναφέρεται και ως ισθμοεξαρτώμενος, καθώς το κύκλωμα αυτό, διέρχεται από μία περιοχή του δεξιού κόλπου που λέγεται ισθμός και βρίσκεται ανάμεσα στην τριγλώχινα βαλβίδα και την κάτω κοίλη φλέβα. Όταν το κύκλωμα επανεισόδου του κολπικού πτερυγισμού δεν περιλαμβάνει τον ισθμό, αλλά εντοπίζεται σε άλλα σημεία των κόλπων, τότε μιλάμε για άτυπο κολπικό πτερυγισμό. (βλ. βίντεο)
Συμπτώματα
Τα επεισόδια του κολπικού πτερυγισμό μπορεί να οδηγήσουν σε πολύ ταχεία καρδιακή συχνότητα με συμπτώματα όπως: αίσθημα παλμών, εύκολη κόπωση, θωρακικά ενοχλήματα, αδυναμία, ζάλη ή ακόμα λιποθυμία και συγκοπή. Ωστόσο, μερικοί ασθενείς με κολπικό πτερυγισμό, ειδικά εκείνοι στους οποίους η κοιλιακή συχνότητα φρενάρεται επαρκώς, μπορεί να μην έχουν συμπτώματα. Τα επεισόδια του κολπικού πτερυγισμού μπορεί να κρατάνε από μερικά λεπτά, ημέρες ή μήνες. Οι ασθενείς με ταχεία καρδιακή συχνότητα και συμπτώματα πρέπει οπωσδήποτε να αντιμετωπίζονται άμεσα.
Αίτια
Κολπικός πτερυγισμός μπορεί να συμβεί και σε άτομα με φυσιολογική καρδιά, όμως τις περισσότερες φορές συμβαίνει σε έδαφος κάποιας καρδιακής ή άλλης παθολογικής κατάστασης. Εκ των συνηθέστερων αιτιών είναι τα κάτωθι:
⦁ προηγούμενη χειρουργική επέμβαση καρδιάς
⦁ καρδιακή ανεπάρκεια
⦁ στεφανιαία νόσος
⦁ συγγενής καρδιοπάθεια
⦁ αρτηριακή υπέρταση
⦁ βαλβιδοπάθεια
⦁ δεξιά καρδιακή ανεπάρκεια
⦁ πνευμονική υπέρταση
⦁ χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια
⦁ ο κολπικός πτερυγισμός μπορεί να συνυπάρχει σε ένα 20 με 30% των ασθενών με κολπική μαρμαρυγή
Διάγνωση
Η διάγνωση του κολπικού πτερυγισμού γίνεται από το ηλεκτροκαρδιογράφημα η από το holter ρυθμού. Είναι πολύ σημαντικό να κρατηθεί το ηλεκτροκαρδιογράφημα της αρρυθμίας, γιατί από αυτό μπορεί να εξακριβωθεί εάν πρόκειται για τυπικό ή για άτυπο κολπικό πτερυγισμό. Η διάκριση αυτή είναι πολύ σημαντική, ειδικά εάν σχεδιάζεται επεμβατική θεραπεία με κατάλυση, καθώς τόσο η διαδικασία όσο και η μετέπειτα πρόγνωση είναι διαφορετικές στις δύο περιπτώσεις.
Εικόνα 1. Το ηλεκτροκαρδιογράφημα επί κολπικού πτερυγισμού. Με τα κόκκινα βέλη φαίνεται η γρήγορη κολπική συχνότητα (240 παλμοί ανά λεπτό) ενώ με τα πράσινα βέλη σημειώνεται μία σχετικά ομαλή καρδιακή συχνότητα (60 παλμοί ανά λεπτό).
Πρόγνωση
Ο κολπικός πτερυγισμός με την κατάλληλη θεραπεία σπανίως είναι απειλητικός για τη ζωή. Ωστόσο, όπως και στην κολπική μαρμαρυγή, υπάρχει ένας αυξημένος κίνδυνος για θρομβοεμβολικά επεισόδια ειδικα εάν συνυπάρχουν παράγοντες κινδύνου θρομβοεμβολής (υπέρταση, στεφανιαία ή άλλη αγγειακή νόσος, καρδιακή ανεπάρκεια, σαχαρώδης διαβήτης, μεγάλη ηλικία, προηγούμενο εγκεφαλικό ή άλλου είδους θρομβοεμβολικό επεισόδιο). Όπως και στην κολπική μαρμαρυγή, ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος όσο περισσότεροι παράγοντες κινδύνου υπάρχουν. Φαίνεται ωστόσο, ότι οι ασθενείς που έχουν μόνο κολπικό πτερυγισμό, έχουν ίσως μικρότερο θρομβοεμβολικό κίνδυνο με αυτούς που έχουν κολπική μαρμαρυγή και παρόμοιο προφίλ παραγόντων κινδύνου. Η απόφαση για χορήγηση αντιπηκτικών φαρμάκων πρέπει σε κάθε περίπτωση να εξατομικεύεται. Η γρήγορη συχνότητα των κόλπων μπορεί να προκαλέσει διάταση (αύξηση του όγκου) τους, κάτι που φαίνεται στο υπερηχογράφημα καρδιάς, αλλά συχνά δεν δημιουργεί περαιτέρω προβλήματα. Εάν ωστόσο, ο κολπικός πτερυγισμός συνοδεύεται και από ανεξέλεγκτα γρήγορη καρδιακή συχνότητα, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αδυναμία του καρδιακού μυός, καρδιακή ανεπάρκεια, μία κατάσταση που είναι γνωστή ως ταχυμυοκαρδιοπάθεια.
Αντιμετώπιση
Οι θεραπευτικές παρεμβάσεις σε ασθενείς με κολπικό πτερυγισμό μπορεί να στοχεύουν:
⦁ στο σταμάτημα (ανάταξη) των συμπτωματικών επεισοδίων
⦁ στην εξομάλυνση του καρδιακού ρυθμού, καθώς η αρρυθμία παραμένει (έλεγχος συχνότητας)
⦁ στην μόνιμη αποκατάσταση του φυσιολογικού ρυθμού (έλεγχος ρυμού)
Οι στόχοι αυτοί μπορούν να επιτευχθούν:
⦁ με φαρμακευτική θεραπεία
⦁ με ηλεκτρική ανάταξη
⦁ με κατάλυση (ablation)
Οι φαρμακευτικοί παράγοντες που χορηγούνται για την εξομάλυνση του καρδιακού ρυθμού, δηλαδή τη μείωση της καρδιακής συχνότητας, ενώ η αρρυθμία παραμένει, περιλαμβάνουν: β-αποκλειστές, αναστολείς διαύλων ασβεστίου και λιγότερο συχνά διγοξίνη (Digoxin).
Αντιαρρυθμικά φάρμακα (όπως αμιωδαρόνη, σοταλόλη, προπαφαινόνη φλεκαϊνίδη) μπορεί να χορηγηθούν για να αποτρέψουν τη δημιουργία επεισοδίων ή για να σταματήσουν κάποιο εν εξελίξει επεισόδιο, όμως τις περισσότερες περιπτώσεις είναι αναποτελεσματικά.
Η άμεση ανάταξη (δηλαδή, το σταμάτημα της αρρυθμίας, που όμως δεν εξασφαλίζει την μη υποτροπή της), μπορεί να γίνει είτε φαρμακευτικά (ίσως το αποτελεσματικότερο των φαρμάκων είναι η ενδοφλέβια ιμπουτιλίδη (σκεύασμα: Corvert), είτε ηλεκτρικά μέσω εξωτερικού απινιδωτή (ηλεκτρική καρδιοανάταξη).
Η κατάλυση (ablation) αποτελεί τη θεραπεία πρώτης εκλογής σχεδόν για κάθε ασθενή με τυπικό κολπικό πτερυγισμό. Σε έμπειρα κέντρα το ποσοστό επιτυχίας αγγίζει το 100% και οι επιπλοκές είναι ουσιαστικά μηδενικές ακόμα και σε ασθενείς μεγάλης ηλικίας ή με συνυπάρχουσες παθήσεις. Ωστόσο, όπως προείπαμε, η διάκριση από το καρδιογράφημα για το εάν πρόκειται για τυπικό ή για άτυπο κολπικό πτερυγισμό είναι πολύ σημαντική, καθώς στη δεύτερη περίπτωση πιθανόν χρειάζεται διαφορετική διαδικασία κατάλυσης, η επέμβαση είναι περισσότερο εργώδης και τα ποσοστά επιτυχίας και επιπλοκών όχι σε τέτοιο βαθμό ευνοϊκά.